کپی کردن فونت‌های‫ HM FElmi و انتشار آنها تحت عنوان فونت‌های‫ Persian Modern

پیامی (به‌روز شده) در IRMUG در تاریخ 2014/8/26

موضوع:

کپی کردن فونت‌های HM FElmi و انتشار آنها تحت عنوان فونت‌های Persian Modern

با سلام
خدمت دوستان رسیدم تا در مورد اتهام هویت جعلی و این ادعا که خانوادهٔ فونت‌های HM FElmi کپی فونت‌های PM (persian-modern) هستند توضیح بدهم، اگرچه با حذف فونت‌های PM (persian-modern) از سایت CTAN و TeXLive با توضیح "rm persian-modern, unresolvable conflict with persian-hm"، این پیام غیر ضروری به‌نظر می‌رسد (لطفاً این لینک را ببینید).

برای دوستان کم‌حوصله بطور خلاصه باید به عرض برسانم که جعل هویتی انجام نشده است و استفاده از زبان برنامه‌نویسی پایتون در توسعهٔ فونت‌های سری (persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx) HM و تاریخ انتشار نسخه‌های مختلف این فونت‌ها و روند توسعهٔ فونت‌های (persian-modern) PM و تاریخ انتشار آنها مبین این است که اگر فونت‌های خانوادهٔ HM FElmi و PM (persian-modern) کپی یکدیگر باشند، که متخصصین بی‌طرف در خارج از ایران نیز آن را تأیید کرده‌اند، حداقل فونت‌های خانوادهٔ HM FElmi نمی‌توانند از روی خانوادهٔ فونت‌های PM (persian-modern) کپی شده باشند، بلکه برعکس فونت‌هایPM (persian-modern) از روی فونت‌های خانوادهٔ HM Felmi کپی شده‌اند.

لازم به توضیح است که کلیهٔ مراحل توسعهٔ فونت‌های سری (persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx) HM، هم در این سایت و هم در سایت ParsiLaTeX گزارش شده است. اما برای آن دسته از دوستانی که مایل هستند جزئیات این بحث را دنبال کنند باید گفت که اصولاً جعل هویت برای انجام کارهای خلاف در جهت کسب منافع مادی و یا اعتبار و مقام انجام می‌پذیرد. من از بابت این فونت‌ها هیچ چیزی به‌دست نیاورده‌ام. البته چیزی هم از دست نداده‌ام زیرا که توسعه فونت‌های سری (persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx) HM خیلی ساده در اوقات فراغت و برای رفع خستگی از کار طاقت‌فرسای روزمره انجام شده است.

همچنین کلیهٔ عزیزان در سایت‌های IRMUG و ParsiLaTeX می‌دانند که من از ابتدا با همین نام کاربری dma8hm1334 فعالیت داشته‌ام و هیچگاه هم از نام و نام خانوادگی استفاده نکرده‌ام ولی پس از آنکه این فونت‌ها برای اولین بار در سایت CTAN قرار گرفت مسئولین مربوطه بطور ضمنی خواستند که نام و نام خانوادگی در فونت‌ها ذکر شود و از اینجا بود که بعضی از کاربران محترم سایت ParsiLaTeX بنده را با نام خانوادگی خطاب قرار می‌دادند. بنابراین از این نظر نیز هیچ اعتبار و مقامی کسب نکرده‌ام که انگیزه‌ای برای جعل هویت باشد.

در رابطه با ادعای کپی برداری از فونت‌های PM (persian-modern) بهتر است تاریخچه توسعه این فونت‌ها و فونت‌های سری (persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx) HM را به عرض برسانم. با این توضیح که هر جا مقایسه فونت‌های PM (persian-modern) و سری (persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx) HM ضرورت داشته به ترتیب از فونت‌های persian-modern-regular.ttf و HM_FElmi.ttf استفاده شده است ولی نتیجه‌گیری‌ها عیناً در مورد سایر فونت‌ها نیز معتبر هستند.

فونت‌های persian-hm-xs2:

توسعه این فونت‌ها در فوریه 2013 با تغییر تعدادی از گلیف‌های فونت‌های X Series 2 و آپلود نسخهٔ 0.11 آن در CTAN شروع شد. (لطفاً این لینک را ببینید.) در مارس 2013 با توجه به بعضی از مسائل حقوقی که از نظر مسئولان CTAN در مورد استفاده از این فونت‌ها در کشور‌های اروپایی و آمریکا وجود داشت، این فونت‌ها از سایت CTAN حذف و از آن پس در سایت‌های bitbucket.com و rapidshare.com آپلود شدند. البته این مسائل حقوقی هیچ ارتباطی با توسعهٔ فونت‌های سری (persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx) HM نداشت (لطفاً این لینک را ببینید).

با توجه به آنکه ایجاد تغییرات در 95 فونت (22 خانواده) از فونت‌های X Series 2 بصورت دستی (و اصلاحیه‌های بعد از آن که معمولا چندین بار اتفاق می‌افتند) مستلزم صرف وقت زیاد بود تصمیم گرفته شد که از برنامهٔ پایتون برای این منظور استفاده شود. علاوه بر آن در مارس 2013 در نسخهٔ 0.15 این فونت‌ها، به هر خانواده، سبک‌های (styles) outline, outline italic, outline oblique, oblique, oblique bold, shadow, shadow italic,shadow oblique با ویژگی‌هایی شبیه به فونت‌های FarsiTeX نیز اضافه شد زیرا که در توسعهٔ فونت‌های persian-hm-ftx مورد نیاز بود و به این ترتیب تعداد فونت‌های persian-hm-xs2 در نهایت به 249 فونت افزایش یافت (برای مشاهده لیست گلیف‌های تغییر یافته و جزئیات آن لطفاً فایل README در بستهٔ persian-hm-xs2 را ببینید).

صرفنظر از سوابق فونت‌ها که هم در سایت IRMUG و هم در سایت ParsiLaTeX موجود است، توسعه این فونت‌ها با استفاده از برنامهٔ پایتون، می‌تواند بهترین دلیل بر این باشد که این فونت‌ها توسط اینجانب توسعه یافته‌اند زیرا که در هر کجا و در هر زمان می‌توان آنها را بازتولید کرد به‌طوریکه کلیهٔ ویژگی‌های تک‌تک گلیف‌ها از قبیل the bounding box, the left bearing, the right bearing, the number of nodes, the node types and their coordinates etc. در این بازتولید حفظ می‌شوند که در بازتولید دستی تقریباً و در عمل امکانپذیر نیست. همچنین توسعهٔ فونت‌های outline و shadow با برنامهٔ پایتون، بویژه گلیف‌های مربوط به حروف چسبان فارسی پیچیدگی‌های خاصی دارد که هر نوع کپی‌برداری از این فونت‌ها را به سهولت آشکار می‌سازد.

نکته مهم در توسعه این فونت‌ها این است که در نسخهٔ 0.23 این فونت‌ها، فرمت OpenType نیز اضافه شد (لطفاً این لینک را ببینید). اما بعداً با توجه به اشکالاتی که توسط کاربران محترم گزارش شد و بررسی‌های بیشتر در آخرین نسخهٔ سری HM یعنی persian-hm-xs2-1.0، که در نوامبر 2013 منتشر گردید، این فرمت حذف شد (لطفاً این لینک را ببینید). مجوز این فونت‌ها به صورت زیر است:

,Copyright (c) Hossein Movahhedian, 2013, (dma8hm1334@gmail.com
https://bitbucket.org/dma8hm1334/persian-hm-xs2), with
.Reserved Font Name "Persian HM-XS2". All rights reserved

P.S. This font Software is a derivation of the accredited Irmug font software
.http://wiki.irmug.com/index.php/X_Series_2

فونت‌های persian-hm-ftx:

توسعه این فونت‌ها نیز با هدف تبدیل کلیهٔ فونت‌های Metafont (و Type1) موجود در بستهٔ farsitex-1.0pre1 به فونت‌های TrueType شروع شد و در فوریه 2013 نسخهٔ 0.1 آن در CTAN آپلود گردید (لطفاً این لینک را ببینید). فونت‌های FarsiTeX دارای 240 فونت در 20 خانواده هستند که یک خانوادهٔ آن پیشوند (scientific) sf دارد و در فونت‌های persian-hm-ftx نام خانوادهٔ با پیشوند sf به HM FElmi تغییر یافته است. برای توسعه هر خانواده از فونت‌های persian-hm-ftx از یک خانواده از فونت‌های persian-hm-xs2 به عنوان پایه استفاده شد. به عنوان مثال برای خانواده HM FElmi از خانوادهٔ HM XYas استفاده شده است که هیچ شباهتی به فونت‌های PM (persian-modern) نداشت و تنها وجه مشترک این فونت‌ها همانگونه که گفته شد استفاده از فونت‌های Metafont (و Type1) بستهٔ FarsiTeX است. البته در نسخه‌های اولیهٔ این فونت‌ها فقط همان گلیف‌های فونت‌های FarsiTeX (که فاقد گلیف‌های لاتین و بسیاری از گلیف‌های دیگر هستند) وجود داشتند اما در مارس 2013 کلیهٔ گلیف‌های لاتین و سایر گلیف‌های مفید فونت‌های persian-hm-xs2 نیز به نسخهٔ persian-hm-ftx-0.13 اضافه شدند.

در توسعهٔ این فونت‌ها، گلیف‌های فونت‌های FarsiTeX بعد از تبدیل و تغییر اندازه در فونت‌های persian-hm-xs2 جایگزین شدند. البته با توجه به آنکه فونت‌های FarsiTeX تمام گلیف‌های مورد نیاز را نداشتند، تعدادی گلیف سازگار با این فونت‌ها نیز تولید و در فونت‌های persian-hm-xs2 جایگزین گردیدند. همچنین گلیف‌های غیر ضروری در فونت‌های persian-hm-xs2 به جای آنکه حذف شوند خالی شدند که این هم یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به‌فرد فونت‌های persian-hm-ftx است. در این روش مشکل عمده این بود که فونت‌های X Series 2 همهٔ سبک‌های (styles) مورد نیاز را نداشتند که در مورد توسعهٔ آنها قبلاً توضیح داده شد و این سبک‌ها (styles) با ویژگی‌های خاص خود منحصراً در فونت‌های persian-hm-xs2 وجود دارند. توسعهٔ فونت‌های persian-hm-ftx نیز تماًما توسط یک برنامهٔ پایتون انجام شده است و همانطور که قبلاً ذکر شد نه تنها می‌توان خانوادهٔ HM FElmi‏ (شامل 12 فونت) را باز تولید کرد بلکه همزمان 19 خانوادهٔ دیگر‏ (شامل 19*12 فونت) نیز تولید می‌شوند.

آخرین نسخهٔ فونت‌های persian-hm-ftx-1.0 همزمان با فونت‌های persian-hm-xs2-1.0 در نوامبر 2013 منتشر گردید. مجوز این فونت‌ها به صورت زیر است:

,Copyright (c) Hossein Movahhedian, 2013, (dma8hm1334@gmail.com
https://bitbucket.org/dma8hm1334/persian-hm-ftx), with
.Reserved Font Name "Persian HM-FTX". All rights reserved

P.S. This font Software is a derivation of the Metafont sources provided
in the FarsiTeX distribution, farsitex-1.0pre1, released in 2004 by
Behdad Esfahbod and the accredited Irmug font software
.http://wiki.irmug.com/index.php/X_Series_2

فونت‌های persian-modern:

اولین نسخهٔ فونت‌های PM (persian-modern) تحت عنوان نسخهٔ 0.1 در ماه اوت 2011 منتشر شد که در توسعهٔ این فونت‌ها از همان فونت‌های FarsiTeX که قبلاً ذکر شد استفاده گردیده است. (لطفاً این لینک را ببینید.) نسخهٔ 0.2 و 0.3 به فاصلهٔ دو روز از هم در سپتامبر 2011، و دو نسخهٔ دیگر تحت عنوان همان نسخهٔ 0.3 و باز هم به فاصلهٔ دو روز از هم در آوریل 2013 و چند روز پس از آن نسخهٔٔ 0.4 منتشر شد (لطفاً این لینک را ببینید) که هنوز هم در TeXLive-20130530 موجود است‏ (persian-modern, persian-modern.source, persian-modern.doc). این نسخه دارای 341 گلیف است که سورس 205 گلیف آن از فونت sf*.pfa یا sf*.mf از مجموعه فونت‌های FarsiTeX است و بقیه اعداد لاتین و گلیف‌های غیر حرفی مثل Basic Latin, Latin-1 Supplement, General Punctuation, Currency Symbols است و دارای 1 جدول GPOS و 9 جدول GSUB در بخش Lookups است که هر کدام دارای یک زیر بخش هستند. این نسخه از فونت‌ها فاقد حروف لاتین و با فرمت OpenType منتشر شده است که علت انتخاب این فرمت ویژگی‌های بیشتر OpenType نسبت به TrueType ذکر گردیده است (لطفاً لینک انتشار این نسخه را که در بالا ذکر شد ببینید).
در 22 آوریل 2014 طی پیامی انتشار نسخه 0.5 فونت‌های PM (persian-modern) و آپلود آن در CTAN اعلام شد و توضیح داده شد که "The list of changes and improvements is huge..." (لطفاً این لینک را ببینید) اما درون فونت‌های آپلود شده نسخهٔ 0.6 قید گردیده و فرمت فونت‌ها OpenType است.

باید تأکید شود این نسخه از فونت‌های PM (persian-modern)‏ حدود 5 ماه پس از انتشار آخرین نسخهٔ فونت‌های persian-hm-ftx و persian-hm-xs2 منتشر شده است. با مقایسه این نسخه و نسخهٔ قبلی به سادگی مشاهده می‌شود که هیچ وجه مشترکی بین آنها وجود ندارد و اصولاً نسخهٔ 0.5 یا همان نسخهٔ 0.6-OTF ادامهٔ نسخهٔ 0.4 نیست. این نسخه دقیقاً همانند فونت‌های خانواده HM FElmi دارای 1029 گلیف است که 294 تا از آن‌ها خالی و شامل تعدادی کاراکتر کنترلی نیز هست. در حالی که گلیف‌های فونت‌های این نسخه هیچ شباهتی با گلیف‌های متناظر فونت‌های persian-modern-0.4 ندارند در عوض تشابه بسیار زیادی با گلیف‌های فونت‌های خانوادهٔ HM FElmi دارند. البته اگر گلیف‌های فونت‌های خانوادهٔ HM FElmi در FontForge کپی و سپس در پنجرهٔ دیگری چسبانده شوند، دقیقاً همین گلیف‌های نسخهٔ 0.5 (0.6-OTF) فونت‌های PM به دست می‌آیند.

به هر حال این فونت‌ها مشکلات زیادی دارند و به فاصلهٔ یک روز پس از آن نسخه 0.6 یا 0.6-TTF فونت‌های PM منتشر گردید که در TeXLive-20140525 موجود است. (لطفاً این لینک را ببینید.) فرمت این فونت‌ها در این نسخه دوباره از OpenType به TrueType تغییر یافته است. و با‌لاخره نسخه 0.7 فونت‌های PM در جولای 2014 منتشر گردید که هم اکنون در توزیع جاری TeXLive موجود است (persian-modern, persian-modern.doc). نسخهٔ 0.6 (0.6-TTF) و 0.7 فونت‌های PM (persian-modern) از نظر تعداد گلیف‌ها و تعداد گلیف‌های خالی و کنترلی همانند نسخهٔ 0.5 است و دارای 1 جدول GPOS و 100 جدول GSUB در بخش Lookups است که هر کدام تعدادی زیرجدول دارند و با فونت‌های خانواده‌ HM FElmi دقیقاً یکسان هستند.

همانطور که قبلاً گفته شد، در حالی که گلیف‌های فونت‌های persian-modern-0.6 و persian-modern-0.7 کمترین شباهتی به گلیف‌های متناظر فونت‌های persian-modern-0.4 ندارند، اما تک‌تک گلیف‌های این 2 نسخه از فونت‌های PM دقیقاً با گلیف‌های متناظر فونت‌های خانوادهٔ HM FElmi یکسان هستند، و برای اثبات یکسانی گلیف‌ها دیگر نیازی به استفاده از کپی کردن و چسباندن در FontForge هم نیست. این یکسانی آشکار شامل تمام ویژگی‌های گلیف می‌شود که برخی از آنها عبارتند از: the bounding box, the left bearing, the right bearing, the number of nodes, the node types and their coordinates etc. این مسئله در مورد سایر ویژگی‌های فونت‌ها نیز صدق می‌کند. مجوز این فونت‌ها به صورت زیر است:

در اینجا لازم می‌دانم به اطلاع کلیهٔ عزیزانی که به هر نحوی از فونت‌های persian-hm-xs2 و persian-hm-ftx در توسعهٔ فونت‌های خود استفاده می‌کنند برسانم تا با رعایت قانون copyright و با توجه به مجوز SIL Open Font License (OFL) مرحمت فرموده copyright این فونت‌ها را به copyright فونت‌های خود بیفزایند و تغییرات انجام شده را نیز ذکر نمایند تا از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری گردیده و موجب اتلاف وقت دوستان نشود.

و در پایان، ضمن اذعان به ادب و متانت مدیران محترم سایت ParsiLaTeX و اکثریت قریب به اتفاق کاربران آن، مطلع شدم که متأسفانه مؤلف محترم فونت‌های PM (persian-modern) در پاسخ به این سئوال که چرا فونت‌های PM (persian-modern) و HM FElmi اینقدر شبیه هم هستند، اتهاماتی را به بنده نسبت داده‌اند و از اصطلاحاتی استفاده کرده‌اند که البته به‌هیچوجه در شأن یک محیط علمی و دانشگاهی نیست و اتهامات وارده هم اساساً صحت ندارند و برای حفظ حرمت و وجاهت این سایت از ذکر این اصطلاحات و اتهامات معذورم.

با سپاس